W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele związków zawodowych i organizacji branżowych zrzeszających artystów, a także innych pracowników kultury, działających w całej Europie, tzw. partnerów społecznych. ZZAP reprezentowali wiceprzewodniczący Zarządu Głównego Konrad Michalak oraz koordynatorka kreatywna projektów Julia Hoczyk.
Seminarium składało się z kilku modułów. Na pierwszy dzień złożyły się prezentacje o charakterze teoretyczno-prawnym, niepozbawione jednak odniesień do praktyki. Agnieszka Paczyńska, badaczka współpracująca z FIA w kontekście dialogu społecznego, zaprezentowała najważniejsze elementy i wnioski z raportu „AI unplugged: the perspective of the live performance sector”. Kluczowa dla całego wydarzenia była zawarta także w powyższym tekście definicja sztucznej inteligencji według OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju):
„System sztucznej to jako system maszynowy, który dla celów jawnych lub ukrytych dokonuje wniosków na podstawie otrzymanych danych wejściowych (tzw. input), w jaki sposób generować dane wyjściowe (tzw. output), takie jak prognozy, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne. Różne systemy sztucznej inteligencji różnią się poziomem autonomii i zdolności adaptacyjnych po wdrożeniu”.
W raporcie znalazło się:
- krótkie zestawienie możliwych zastosowań sztucznej inteligencji w sektorze sztuk performatywnych; zarysowanie pola prawnego w odniesieniu do AI, w tym takich zagadnień jak trenowanie modeli sztucznej inteligencji, transparentność i wynagrodzenie;
- dotychczasowe stanowiska partnerów społecznych w sprawie AI w kulturze i sztuce (dokumenty i rekomendacje);
- możliwości zastosowania sztucznej inteligencji w tym obszarze;
- ryzyka związane z ekspansją sztucznej inteligencji ryzyka;
- wnioski i rekomendacje na przyszłość, z zaznaczeniem, że AI ACT to unijne rozporządzenie, które jest początkiem drogi w stronę regulacji związanych ze sztuczną inteligencja w sektorze kultury i sztuki w Europie, a nie jej końcem.
Wątek regulacji prawnych, możliwości i zagrożeń związanych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji w sektorze kreatywnym kontynuowała prawniczka Gabriela Kadlecová w niezwykle kompleksowym i całościowym wystąpieniu „Legal impacts of AI in the live performance sector”. W swojej prezentacji przedstawiła najważniejsze narzędzia AI wykorzystywane zarówno w sektorze kultury i sztuki, jak i powszechnie. Omówiła także ryzyka z nimi związane oraz to, w jaki sposób AI ACT oraz AI Liability Directive (dyrektywa UE dotycząca odpowiedzialności za błędy AI) i kolejne regulacje będą starały się im zapobiec. Przywołała przy tym obecne prawodawstwo na poziomie unijnym (mające odzwierciedlenie w legislacji poszczególnych krajów), które można odnieść do AI, jak m.in.
- regulacje prawne w zakresie prawa autorskiego i własności intelektualnej
- prawa osobiste
- ochrona danych osobowych
- prawo pracy
- zapobiegania dyskryminacji
Zestawiała je z planowanymi w tych zakresach regulacjami na poziomie unijnym, które będą wdrażane w latach 2025–2027 oprócz podstawowych aktów prawnych związanych bezpośrednio z AI.
Prelegentka przedstawiła też systemy i praktyki AI w podziale na kilka kategorii: zakazane, stwarzające wysokie ryzyko, ogólnego zastosowania oraz inne. Wszystkie z nich, poza, co jasne, pierwszym, odnosiła do istniejących i planowanych regulacji prawnych na poziomie unijnym. Dla przykładu AI ogólnego zastosowania, czyli m.in. ChatGPT, Midjourney i Gemini będą dozwolone pod warunkiem:
- prowadzenia dokumentacji technicznej;
- zgodności z dyrektywą o prawach autorskich;
- zapobiegania generowaniu nielegalnych treści;
- publikowania informacji o treściach na których dany system został przeszkolony.
Ma to zostać uregulowane poprzez zasady transparentności, bezpieczeństwa i uczciwości/ rzetelności (fairness), nad których wdrożeniem od sierpnia 2025 pracuje European AI Office. Omówiła także kwestię dotyczącą możliwego wykorzystania pracy twórczej poszczególnych osób do trenowania modeli AI, z przywołaniem tzw. text and data mining, czyli wyjątku dotyczącego eksploracji tekstów i danych. Wyjątek obowiązuje tylko wtedy, gdy nie zostało to wyraźnie zastrzeżone przez podmioty praw i gdy dzieje się to w odpowiedni sposób (zgodnie z dyrektywą DSM). Przytoczyła możliwe kontrowersje i implikacje prawne dotyczące powyższego wyjątku i dotychczasowe działania wybranych organizacji społecznych i artystów na tym polu. Zaprezentowała możliwe, jeszcze nieuregulowane metody, za pomocą których można wyrazić swój sprzeciw wobec powyższego wyjątku (jest to tzw. opcja opt-out), a także sprawdzić, czy nasze prace zostały wykorzystane do trenowania sztucznej inteligencji. W wystąpieniu Kadlecovej, podobnie jak wcześniej w raporcie Paczyńskiej i w otwartej dyskusji uczestników wydarzenia, pojawiły się kwestie związane z oznaczaniem dzieł zrealizowanych z użyciem sztucznej inteligencji (w tym – stopnia jej wykorzystania).
Podobne zagadnienia powróciły kolejnego dnia podczas porannej prezentacji z NTGent w Belgii oraz panelu z udziałem artystów, którzy w swojej pracy korzystają z narzędzi AI. W dyskusji prowadzonej przez Dearbhal Murphy, zastępczynię sekretarza generalnego FIA, wzięli udział:
- Marius Steffens, realizator światła i menedżer projektów, związany z Chauvet lighting oraz największym związkiem zawodowym w Niemczech – ver.di;
- Bertalan Temesi, muzyk z Węgier, należący do MZTSZ (Związku Węgierskich Muzyków i Tancerzy);
- dwójka choreografów i tancerzy: Zuzanna Kasprzyk z Polski i Alexander Quetell z Niemiec, związany z niemieckim związkiem artystów scenicznych GDBA.
Paneliści podzielili się swoim zróżnicowanym doświadczeniem dotyczącym pracy z AI – od pierwszego kontaktu z narzędziami sztucznej inteligencji do świadomej z nimi pracy, np. w celu jej przyspieszenia i zwiększenia efektywności, tam, gdzie nie jest wymagana kreatywność, aż po realizacje spektakli z wykorzystaniem AI. Swoimi zmaganiami twórczymi w ostatnim aspekcie podzieliła się Zuzanna Kasprzyk, która w 2023 wspólnie z Andrzejem Molendą i Pawłem Gralą przygotowała spektakl „CyberWill” z użyciem ChataGPT jako jednego z wirtualnych performerów. Okazało się, że nie jest to narzędzie idealne, a co więcej, podszyte wieloma uprzedzeniami. Kwestie możliwych zagrożeń związanych ze stereotypizacją, choćby płciową, czy rasową, pojawiały się także w wystąpieniach dzień wcześniej. Warto więc zaznaczyć, że obecnie narzędzia AI nie są pod tym względem transparentne i planowane przepisy prawa mają to zmienić. Wszystko zależy od tego, na jakich danych i w jaki sposób trenowane są dane modele sztucznej inteligencji.
Podkreślano także szybkie starzenie się kolejnych wersji poszczególnych programów/narzędzi, a tym samym konieczność aktualizacji prac wykonanych przy wykorzystaniu wersji wcześniejszych. Choreograf Alexander Quetell zaproponował uczestnikom krótkie ćwiczenia, które pozwoliły na własnym ciele zrozumieć wciąż (na szczęście!) istniejącą przewagę człowieka nad AI, związaną z tzw. czuciem głębokim (propriocepcją) i somatycznym odbiorem świata.
W dalszej części spotkania odbyła się dyskusja panelowa na temat wpływu sztucznej inteligencji na zadania administracyjne, komunikację, marketing itp. Na dyskusję złożyły się prezentacje Tiny Lorenz kierowniczka Department Artistic Research & Development „Hertzlab” ZKM | Center for Art and Media w Karlsruhe, Siny Schmidt, koordynatorki projektu „Smart Theater Service”z DBV (Deutscher Bühnenverein reprezentujący ponad 400 teatrów i zespołów teatralnych, baletowych oraz orkiestr w Niemczech), Katrijn De Wit, kierowniczka komunikacji i marketing z DeSingel arts venuew Antwerpii. Towarzyszyła im rozmowa między prelegentkami, a całość poprowadziła Anita Debaere, dyrektorka Pearle*. Podczas panelu można było dowiedzieć się bardzo szczegółowo, w jaki sposób narzędzia AI mogą usprawnić pracę badawczą i administracyjną, poprzez tworzenie zintegrowanych systemów baz danych i współdzielonych procesów pracy. Dzięki temu poszczególne działy w instytucjach teatralnych, nowoczesnych centrach kultury i sztuki itp. nie zostają zostawione same z poszczególnymi projektami i problemami. Każdy aspekt działalności instytucji zostaje wpisany w całościowy i zespołowy proces pracy na jej rzecz, również w kontekście projektowania treści cyfrowych. Co ważne, w procesie tym uwzględnione jest także szeroko zakrojone myślenie o publiczności, badanie jej nawyków, przyzwyczajeń, sposobów zachowania zarówno w środowisku realnym – w instytucji, jak i wirtualnym – na stronie internetowej, czy w aplikacji. Warto jednak podkreślić, że tak duże zmiany nie zachodzą
z dnia na dzień – dla przykładu w DeSingel, proces transformacji cyfrowej całej organizacji zajął 10 lat i wciąż, w mniejszym zakresie, jest kontynuowany.
***
Seminarium w Warszawie było jednym ze stałego cyklu międzynarodowych seminariów dotyczących sektora sztuk performatywnych. Kolejne spotkanie zaplanowane jest w przyszłym roku i w ostatniej części spotkania uczestnicy mogli zgłosić swoje propozycje tematyczne związane z wyłonionymi wcześniej w ankiecie obszarami.
Artystycznym finałem wydarzenia był recital fortepianowy w wykonaniu Krzysztofa Wiercińskiego.